Aan het einde van zijn leven, in 1747, verliet Johann Sebastian Bach zijn thuisstad Leipzig en bezocht hij Berlijn. Aldaar werd hij uitgedaagd door de koning, Frederik de Grote, een getalenteerde fluitist. Kon Bach een complexe fuga improviseren gebaseerd op een door de koning geschreven thema? Het was een lastige taak, zegt Johannes Pramsohler, de leider van het in barok gespecialiseerde Ensemble Diderot. "Bach werd gevraagd om een fuga te improviseren met zes stemmen", vertelt hij aan Apple Music Classical. "Hij besloot in plaats daarvan een fuga met drie stemmen te improviseren, waarna hij de andere fuga opschreef en verzond naar de koning als een cadeau." Musikalisches Opfer is een van Bachs beste kamerwerken. Het bevat een reeks vernuftige canons en fuga's, inclusief die zesstemmige fuga die door Bach een ricercari werd genoemd. "Het is een monumentaal werk met een geweldig verhaal erachter", zegt Pramsohler. Hieronder vertelt Pramsohler meer over de opname door Ensemble Diderot uit 2023 van Bachs reactie op de koninklijke beproeving. Theme "Frederik de Grote gaf Bach een zeer lang en complex thema, dat begint met een paar grote sprongen en een hoop chromatiek. Dat maakte het voor Bach lastig om op basis van het thema te improviseren. We besloten om het thema uit te voeren op een fluit, het instrument van de koning." Ricercar a 3 "'Ricercar a 3' is vermoedelijk het stuk dat Bach improviseerde voor de koning. Het is een fuga voor drie stemmen, waarin Bach een voorproefje geeft van alle elementen die hij later gebruikt. Als je het gehele werk ziet als een goed voorbereide toespraak, dan is dit het deel waarin je probeert de aandacht van de luisteraar te krijgen." Canon perpetuus super Thema Regium "Bach opent die toespraak met deze canon. En zoals een advocaat zou doen in een pleidooi, zet Bach simpelweg de feiten op een rij. De fluit speelt het thema in zijn puurste verschijning, terwijl de andere twee instrumenten, de cello en viool, daaromheen een nauwkeurige canon spelen." Canon a 2 Cancrizans "De titel van dit deel betekent letterlijk 'krab' en iedereen weet hoe een krab loopt. In deze canon horen we alleen twee violen. Het is fascinerend om te zien hoe Bach het op papier heeft gezet. Beide violen beginnen op hetzelfde moment, maar eentje voert de partituur achterstevoren uit en de andere op de juiste manier. Als je dit in ruimtelijke audio hoort, dan beginnen de violen helemaal rechts en links, maar ze komen steeds dichterbij elkaar. De herhaling speelt zich af in het hoofd van de luisteraars, waarna de violen weer in uiteenlopende richtingen bewegen." Canon a 2 Violini in Unisono "Hier vertelt Bach welke instrumenten we moeten gebruiken. Dit is de enige keer in Musikalisches Opfer dat hij expliciet twee violen benoemt. Als we het werk weer beschouwen als een toespraak, dan kunnen we de twee violen zien als twee acteurs, die rond het thema huppelen." Canon a 2 per Motum contrarium "In deze canon blijven de drie hoogste stemmen ergens boven de grond zweven. In ruimtelijke audio kan je hun locatie amper vaststellen, want ze zweven rond in de kamer als geesten." Canon a 2 per Augmentationem, contrario Motu "Het ritme is hier gepuncteerd, dat is een zogeheten koninklijk ritme. Het roept pracht en praal op, goud, glorie, luxe. Als je nauwgezet luistert, dan hoor je dat de tweede viool precies hetzelfde speelt als de eerste, maar dan tweemaal zo langzaam. Bach voegt aan deze canon een kleine hint toe: 'Zoals de noten toenemen, zo zal het fortuin van de Koning toenemen' ['Notulis crescentibus crescat Fortuna Regis']." Canon a 2 per Tonos "Ook bij 'Canon a 2 per Tonos' gaf Bach een hint. Hij schrijft: 'Moge des Konings roem toenemen als de opklimmende modulatie' ['Ascendenteque Modulatione ascendat Gloria Regis']. Dit is een van de gekste canons en een van de lastigste om te spelen. Het beeld dat het oproept is een Romeinse triomfzuil met een spiraalvormig reliëf dat eromheen slingert. Terwijl je luistert, slingert het richting de hemel." Fuga canonica in Epidiapente "Met deze fuga ronden we het eerste deel van onze toespraak af. We hebben de aandacht van de luisteraar, we hebben de feiten gepresenteerd en we hebben de koning geprezen. In deze canon prijzen we onszelf als verteller, en bewijzen we dat we zijn opgewassen tegen de problemen die nog volgen." Ricercar a 6 "'Ricercar a 6' is het stuk dat Bach op verzoek van de koning speelde. Bach gaf op en zei dat hij tijd nodig had om het thuis op papier te zetten. Het is volslagen gek om zes stemmen in een fuga van acht en een halve minuut te verwerken." Canon a 2 & Canon a 4 "Bach vervolgt met twee raadselachtige canons, waarin hij niet aangeeft wanneer de andere delen moeten beginnen. Je moet dat zelf maar met vallen en opstaan ontdekken. De eerste, 'Canon a 2', is de makkelijkste. Als we denken aan een pleidooi in de rechtbank, dan is dit het deel waarin we de verdachte beschuldigen van een misdaad. Daarna, met 'Canon a 4', komt de verdediging. Het is de langste canon van het stuk en het is de eerste waarin alle instrumenten spelen." Canon perpetuus "Met 'Canon perpetuus' komen we aan bij de zogeheten 'peroratio', het concluderende deel van een toespraak. Dat slot heeft twee delen en dit is het deel waarin we luisteraars herinneren aan de feiten." Sonata sopr'il Soggetto Reale "De volgende vier delen zijn de befaamde triosonate van Musikalisches Opfer, waarin we de toespraak afsluiten met emoties. Bach gebruikte een triosonate als vorm, wat de standaard voor kamermuziek was in de barokperiode, en hij gebruikte de fluit omdat dat het instrument van de koning was. Het is heerlijk om dit te spelen. Het is wellicht de beste en in elk geval de meest grandioze triosonate die ooit is geschreven. Ik zie dit als het middelpunt van het werk, en ook als het glorieuze einde van de hele barokperiode."